BÀI 3: ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG CỦA GEN

I. KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG GEN

- Điều hoà hoạt động của gen: là điều hoà lượng sản phẩm của gen được tạo trong tế bào.

II. ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG GEN Ở SINH VẬT NHÂN SƠ:

1. Operon:  là các gen cấu trúc có liên quan về chức năng thường được phân bố liền nhau thành từng cụm có chung một cơ chế điều hòa.

2. Mô hình cấu trúc Operon Lac theo Jacop – Mono:

- Các gen cấu trúc (Z, Y, A): quy định tổng hợp enzim phân giải đường lactôzơ.

- Vùng vận hành O (operator): nơi prôtêin ức chế bám vào ngăn cản phiên mã.

- Vùng khởi động P (promoter): nơi ARN-polimeraza bám vào và khởi đầu phiên mã.

- Gen điều hòa R (không nằm trong thành phần của opêron): tổng hợp protein ức chế.

3. Sự điều hoà hoạt động của Ôperôn lac:

- Khi môi trường không có Lactose: Gen điều hòa tổng hợp protein ức

chế, protein ức chế liên kết với vùng vận hành O ® ức chế phiên mã của

gen cấu trúc Z, Y, A.

- Khi môi trường có Lactose: Lactose là chất cảm ứng gắn với protein ức chế làm biến đổi cấu hình không gian 3 chiều của Protein ức chế ® không liên kết vùng vận hành O ®gen cấu trúc Z, Y, A phiên mã, dịch mã tạo

enzim phân giải đường lactozơ.

* Lưu ý:

- Trong mỗi tế bào của cơ thể, số lượng gen rất lớn (người có khoảng 30.000 gen) nhưng chỉ một số ít gen hoạt động, phần lớn các gen ở trạng thái bất hoạt hoặc hoạt động yếu.

- Các cấp độ điều hòa:

+ Ở SVNT:điều hòa hoạt động gen ở mức độ phiên mã, dịch mã, sau dịch mã. 

+ Ở SVNS: điều hoà hoạt động gen chủ yếu ở mức độ phiên mã.